Жер қойнауындағы процестердің адамзат болашағына әсер етуі – геология ғылымының басты тақырыптарының бірі. Жақында Nature Geoscience журналында жарық көрген зерттеуде британдық және еуропалық ғалымдар Африка құрлығының астында жүріп жатқан ерекше геодинамикалық құбылысты анықтады. Бұл құбылыс болашақта Африканы екіге бөліп, жаңа мұхиттың түзілуіне себеп болуы мүмкін.
Жер асты жүрек соғысы – Афар пульсі
Аталған зерттеуді Саутгемптон университетінің ғалымы, қазірде Суонси университетінде жұмыс істейтін доктор Эмма Уоттс және халықаралық әріптестері жүргізген. Олар Эфиопиядағы Афар деп аталатын аймақ астында жер мантиясының ерекше пульсациясын тіркеген. Бұл пульсациялар – жартылай балқыған мантия жыныстарының ырғақты түрде жоғары көтерілуі – жердің терең қабатынан беткі тектоникалық плиталарға қарай бағытталған. Зерттеушілер бұл құбылысты «жердің жүрек соғысына» теңейді.
Мұхиттың туу процесі басталды ма?
Афар – геологиялық тұрғыда өте сирек кездесетін аймақ. Мұнда үш бірдей тектоникалық рифт тоғысады: Эфиопия рифті, Қызыл теңіз рифті және Аден шығанағы рифті. Осындай құрылымдық әлсіздік мантия пульсациясымен бірге жер қыртысының кеңеюіне және болашақ мұхиттың түзілуіне негіз болады.
Ғылыми әдістер мен нәтижелер
Зерттеу тобы Афар аймағынан 130-дан астам вулкандық жыныс үлгілерін жинап, оларды химиялық және статистикалық модельдеу арқылы талдаған. Нәтижесінде, мантия астындағы шлейф біркелкі емес, асимметриялы және әртүрлі химиялық құрамға ие екені анықталған. Бұл ерекшеліктер рифттік аймақтарда қайталанатын геохимиялық «штрих-кодтар» түрінде байқалады.
Профессор Том Гернон бұл пульсациялардың жылдамдығы мен сипаты рифттің таралу жылдамдығына байланысты екенін айтады. Мысалы, Қызыл теңіздегі жылдам таралатын рифттерде мантия импульстары артериядағы пульс сияқты жүйелі таралады.
Сейсмикалық белсенділікпен байланыс
Зерттеу авторларының бірі доктор Дерек Кейр бұл процестер тек мантия мен тектоникалық плиталар арасындағы байланыс қана емес, сонымен қатар вулканизм мен жер сілкіністерін де түсіндіруге көмектесетінін атап өтті. Ең жұқа жер қыртысы бөліктерінде мантияның жоғары қозғалысы белсенді вулканизмді тудыруы мүмкін.
Аталған зерттеу – Жердің ішкі қабаттарындағы құбылыстардың беттік процестермен тығыз байланысты екенін тағы бір мәрте дәлелдейді. Ғалымдар жаңа мұхиттың пайда болуын көру үшін миллиондаған жыл қажет болатынын мойындайды. Дегенмен бүгінгі зерттеу нәтижелері – сол болашақ процестің алғашқы дәлелдерінің бірі.