Гарвард медицина мектебі мен Бостон университетінің Чобаниан және Аведисиан медицина мектебінің ғалымдары Нипа вирусының маңызды компонентінің құрылымын анықтады. Бұл вирус – жарқанаттар арқылы таралатын өте қауіпті патоген, 1999 жылдан бері адам арасында жыл сайын дерлік індетке себеп болуда, деп жариялады Cell журналында.
Бұл зерттеу ғалымдарды қажетті дәрі-дәрмек жасауына ықпал. Қазіргі уақытта Нипа вирусына қарсы инфекцияның алдын алу немесе оның әсерін азайту үшін ешқандай вакцина жоқ, сонымен қатар тиімді емдеу әдістері де табылған жоқ. Вирус жеміс-жарқанаттар арқылы таралып, шошқалар мен адамдарға жұғады. Сондай-ақ вирус ластанған тағам арқылы немесе жөтел кезінде ауаға бөлінетін тамшылар арқылы бір адамнан екінші адамға тікелей жұғуы мүмкін. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы Нипа вирусын басымдықтағы патогендер қатарына қосқан, яғни бұл вирус ауыр індеттерді тудыруы мүмкін және оны зерттеу шараларын шұғыл жүргізу қажет.
Ғалымдардың айтуынша, Нипа вирусы пандемия туындатуы мүмкін, себебі ол ауа-тамшы арқылы және тыныс алу жолдарынан бөлінетін бөлшектер арқылы тез таралады. Сонымен қатар зерттеулер көрсеткендей, жеңіл әрі нақты емес симптомдармен ауырған кей адамдар вирусты басқа адамдарға жұқтыруы мүмкін. Ауыр жағдайларда инфекция тыныс алу жолдарының ауыр сырқатына және энцефалитке әкелуі мүмкін. Энцефалит – мидың қабынуы, ол ауыр неврологиялық бұзылыстар мен өлімге себеп болады. Ауруларды бақылау және алдын алу орталығының мәліметінше, Нипа вирусымен ауырғандардың 40-75 пайызы қайтыс болады. Салыстырмалы түрде, Эбола вирусы індеттерінде өлім-жітім деңгейі 25-90 пайыз арасында болған, орташа көрсеткіші 50 пайызды құрайды.
Вирустың ішкі механизмін ашу – маңызды қадам
Жаңа зерттеуде ғалымдар вирустың көбеюіне жауап беретін ақуыздар тобын, яғни вирус полимеразалық кешенін анықтады. Бұл кешен вирустың генетикалық материалын көшіру және жасушаларды зақымдау үшін қолданылады. Ғалымдар вирустық полимеразаның үшөлшемді құрылымын егжей-тегжейлі сипаттап, оның негізгі ерекшеліктерін зерттеді. Осы құрылымды түсіну – вирус хостының ішінде қалай көбейетінін анықтаудың маңызды бөлігі.
Бүгінге дейін Нипа вирусының полимеразалық кешені туралы ақпарат аз болатын. Ғалымдар бұл механизмнің жұмысын толық түсіну үшін әлі де зерттеулер қажет екенін айтады. Дегенмен вирус механизмінің бұл бөлігін анықтау – өте маңызды алғашқы қадам.
Зерттеу авторы, профессор Рейчел Фирнстың айтуынша:
«Полимеразаның вирустың көбеюіне қажетті ферменттік белсенділіктерін реттейтін тетігін түсіну – жаңа дәрілік стратегияларды жасауда үлкен өзгеріс әкелуі мүмкін».
Дәрі-дәрмек жасауға арналған жаңа мүмкіндік
Ғалымдар вирустық полимераза құрылымын анықтағаннан кейін оның әр түрлі бөліктерінің функцияларын зерттеді. Осы бөліктердің рөлдерін және олардың вирустың көбеюіне қалай әсер ететінін түсіну – вирусқа қарсы препараттарды жасауда маңызды.
Зерттеушілер екі түрлі эксперимент жүргізді:
1.Полимеразаны тазартып, оның құрылымын криоэлектронды микроскопия арқылы зерттеді. Бұл әдіс молекулалық деңгейде биологиялық үлгілерді көруге мүмкіндік береді.
2.Полимеразада мутация тудырып, бұл өзгерістердің оның функциясына қалай әсер еткенін анықтады.
Бостон университетінің зерттеушісі Хису Ким: «Нипа вирусының полимеразалық кешенінің ерекшеліктерін түсіну – кең спектрлі вирусқа қарсы препараттарды жасауға негіз болады», – дейді.
Қорытынды
Бұл зерттеу Нипа вирусына қарсы жаңа дәрілік құралдарды жасау жолындағы маңызды қадам болып табылады. Ғалымдар өз нәтижелерімен бөлісіп, басқа зерттеушілерді бұл бағытта жұмыс істеуге ынталандырмақ.