Кейбір адамдар үшін бір миль жүгіріп өту қиын болса, басқалары 10 шақырымдық жарысты оңай еңсеруі мүмкін. Ал батыл ультрамарафоншылар 42,2 шақырымнан да ұзақ қашықтықтарға жүгіреді. Бірақ адам қанша шақырымды тоқтаусыз еңсере алады? Бұл сұраққа жауап беру үшін алдымен «тоқтау» ұғымын нақтылап алу керек. Мысалы, 2005 жылы Дин Карназес 563 шақырымды (350 миль) үш жарым күнде тоқтамай жүгіріп өтіп, бейресми рекорд орнатты. Ал 2023 жылы ультра жүгіруші Харви Льюис backyard ultra деп аталатын жарыста жаңа рекорд қойды. Бұл жарыстың форматы бойынша жүгірушілер әр сағат сайын 6,7 шақырымдық (4,17 миль) шеңберді бағындырып отыруы керек. Льюис 108 сағат бойы, яғни 4,5 күн қатарынан тоқтамай жүгіріп, 724 шақырым (450 миль) қашықтықты еңсерді.
Дегенмен ультрамарафоншылар жарыс кезінде қысқа үзілістер жасап, су ішіп, тамақтанып, аяқ киімінің бауын байлап немесе тіпті қысқа уақытқа ұйықтап алуы мүмкін. Сондықтан тоқтаусыз жүгірудің ресми рекорды жоқ. Егер ондай рекорд тіркелген болса, ең басты кедергі адам ағзасының физиологиялық қажеттіліктері болар еді.
Гарвард университетінің физигі әрі ультрамарафоншы Дженни Хоффманның айтуынша, адамның тоқтаусыз жүгіре беруіне негізгі кедергі – табиғи қажеттіліктер. Ол өзі 47 күн, 12 сағат және 35 минут ішінде АҚШ аумағын жаяу жүріп өткен ең жылдам әйел ретінде рекорд орнатқан.
Соған қарамастан, адам ағзасы ұзаққа жүгіруге бейімделген. Француз ғалымы, жаттығу физиологы Гийом Милле адамның жүгіру қабілетіне әсер ететін бірнеше ерекшелікті атап өтеді:
• Ірі жамбас бұлшықеттері алға қозғалуға көмектеседі;
• Сіңір мен бұлшықеттер серпімді энергияны жинақтай алады;
• Мойын бұлшықеттері миды тұрақты күйде ұстап тұрады.
Сонымен қатар адамдар ыстық ауа райында жүгіруге бейім, себебі терлеу арқылы дене температурасын реттей аламыз. Милленің айтуынша, бұл басқа жануарлармен салыстырғанда үлкен артықшылық.
Адам эволюциясы және жүгіру шегі
Гарвард университетінің эволюциялық биологы Дэниел Либерман адамның экстремалды қашықтықтарға жүгіріп үйренуі эволюцияның емес, бейімделудің нәтижесі деп есептейді.
«Егер жүгіру техникасын дұрыс меңгерсеңіз, жарақаттан сақтансаңыз және тамақтану мен су ішу тәртібін дұрыс реттесеңіз, адам ағзасы таңғаларлық төзімділік көрсете алады. Бірақ біз бастапқыда бұған бейімделген жоқпыз», – дейді ғалым.
Жүгірушінің тоқтауына жарақат, бұлшықет шаршауы, ұйқының жетіспеуі сияқты физикалық факторлар әсер етуі мүмкін. Бірақ ең бастысы – психологиялық төзімділік.
«Адам өзін таңғажайып нәрселер жасауға итермелей алады. Бірақ ең бастысы – адамда қалаудың болуы. Адамның төзімділігіне шектеу қоятын фактор – психика», – дейді Либерман.
Экстремалды жүгіруді таңдағандар ерекше дайындықтан өтеді. Мысалы, Хоффман құрлықаралық марафонға дейін аптасына 322 шақырым (200 миль) жүгіріп, өзінің денесін ұзақ қашықтыққа шыдамды ету үшін дайындалған.
Ультрамарафондарға қызығушылық артып келеді
Соңғы жылдары ультрамарафондарға қызығушылық күрт өсті. 1996 жылдан 2020 жылға дейін ультрамарафоншылардың саны 1676%-ға артқан. Спорттың бұл түрі кең таралған сайын, жаңа жүгірушілер ескі рекордтарды жаңарта беруі мүмкін. Жүгірудің адам мүмкіндігінің шегін қаншалықты алға жылжытатынын уақыт көрсетеді. Бірақ бір нәрсе анық – адам ағзасы төзімділік тұрғысынан таңғаларлық жетістіктерге жете алады.