Фотосурет: NASA, ESA, CSA, STScI, Алекс Кэмерон (Оксфорд)
«Джеймс Уэбб» ғарыш телескопы ғалымдарға ең алғашқы және кейінгі жұлдыздар арасындағы «жетіспейтін буын» қызметін атқаруы мүмкін GS-NDG-9422 бірегей галактикасын анықтауға көмектесті. Бұл галактика Үлкен Жарылыстан шамамен миллиард жыл өткен соң пайда болған, деп хабарлайды Live Science порталы.
Зерттеушілердің айтуынша, GS-NDG-9422 галактикасы жұлдыздарға толы, олардың температурасы 80 мың градус Цельсийге жетеді. Бұл басқа жұлдыздардың температурасынан екі есе жоғары. Сонымен қатар бұл галактикадағы жұлдыздар үлкен мөлшерде фотондар шығарады, олар жұлдыздарды қоршап тұрған газ бұлттарын қыздырып, өздерін көлегейлейді. Бұл процесс бұрын тек алғашқы жұлдыздар буыны бар ежелгі галактикаларда ғана байқалған.
GS-NDG-9422 галактикасындағы жұлдыздардың жоғары температурасына қарамастан, онда Әлемдегі ең алғашқы жұлдыздар — III популяция жұлдыздарының белгілері жоқ. Сондықтан табылған галактика аралық буын болып саналады.
Оксфорд университетінің астрономы Харли Кац GS-NDG-9422 галактикасындағы жұлдыздардың ежелгі галактикалардан кейінгі буындарға өту механизмдерін ашуға көмектесетінін атап өтті.
Бүгінгі таңда астрономдар алғашқы жұлдыз жүйелерінің қашан қалыптаса бастағанына нақты жауап бере алмайды. Бұл процесс Үлкен Жарылыстан кейінгі алғашқы бірнеше жүз миллион жылға созылған деп есептеледі. Анығы, ең алғашқы жұлдыздар (III популяция жұлдыздары) өте үлкен, ыстық және жарқын болған, бірақ олар тез жанып, жаңа жұлдыздардың жарылуымен жойылып отырған. Бұл ауыр элементтердің пайда болуына және кейінгі жұлдыз буындарының қалыптасуына жағдай жасаған.
Ғалымдар ең алғашқы жұлдыздар дәлелін табу үшін JWST-ті ғаламның алыстағы бөлігіне бағыттады. Жарық ғарыш вакуумы арқылы тұрақты жылдамдықпен таралады, бұл ғалымдарға уақыт кері кетіп, алыстағы жарық көздерін көруге мүмкіндік береді.
Осы факт 9422 галактикасын табуға көмектесті. Галактика жұлдыздары 80 000 градус Цельсий (140 000 градус Фаренгейт) температурада жанып, жергілікті ғаламда кездесетін 40 000-50 000 градус Цельсий (70 000-90 000 Фаренгейт) жұлдыздарынан екі есе ыстық. Дегенмен ғалымдар бұл жұлдыздар ең алғашқы жұлдыз буынына жатпайды деп болжайды, себебі элементтер тек сутегі мен гелиймен шектелмейді.
«Бұл галактикада III типті жұлдыздар жоқ екенін білеміз, себебі Уэббтің деректері химиялық құрамның күрделі екенін көрсетеді», деді Оксфорд университетінің космологы Харли Кац. «Алайда бұл галактиканың жұлдыздары біз білетін жұлдыздардан өзгеше – бұл экзотикалық жұлдыздар галактикалардың алғашқы жұлдыздардан қазіргі кезде бізге таныс жұлдыздардың түрлерге қалай ауысқанын түсінуге мүмкіндік береді».
Астрономдар бұл «жоғалған буындарды» анықтаған соң, ғаламның ерте кезеңдерін зерттеп, бұл жұлдыз типін кеңінен тарату арқылы жаңа түсініктерге қол жеткізуді мақсат етеді. Бұл ең алғашқы ғалам фазалары туралы жаңа мәліметтер береді.
«Уэбб телескопын пайдалану арқылы ғаламның бұрын қолжетімсіз болған кезеңін зерттеу өте қызықты», деді Кэмерон.
Бұған дейін «Джеймс Уэбб» телескопы адамдарға белгілі ең ежелгі әрі Жерден ең алыс орналасқан екі галактиканы анықтаған болатын. Ең ежелгі галактика JADES-GS-z14-0 деп аталды. Ол Үлкен Жарылыстан кейін небәрі 290 миллион жыл өткен соң пайда болған. Ғалымдардың айтуынша, егер Әлем екі сағаттық фильм болса, бұл галактика алғашқы 2,5 минутта қалыптасқан болар еді. Ал екінші табылған галактика біріншіге қарағанда тек 10 миллион жыл жас. Оған ADES-GS-z14-1 атауы берілді. Екі галактика да өз жасына қарағанда таңғажайып үлкен әрі жарқын болып шықты. Ең ежелгі галактиканың мөлшері 1,6 мың жарық жылы болса, оның массасы Күннің массасынан бірнеше жүз мың есе үлкен.
Назым МАЛИККЫЗЫ