Найзағайдың қалай жарқ ететіні бұрыннан белгілі болғанымен, оны бастапқыда не тудыратыны ғылымда әлі де жұмбақ болып келген. Пенсильвания штаты университетінің электротехника профессоры Виктор Паско жетекшілік еткен халықаралық зерттеу тобы бұл құбылыстың себебін түсіндіретін қуатты тізбекті реакцияны анықтады. Бұл зерттеу Journal of Geophysical Research журналында жарияланды.
Электрондық лавина және рентген сәулелері
Ғалымдардың айтуынша, найзағайдың басталуына грозалық бұлттардағы өте күшті электр өрістері себеп. Бұл өрістер атмосферадағы молекулаларға (азот, оттегі) соқтығысатын электрондарды үдетіп, нәтижесінде рентген сәулелерін және қосымша жоғарыэнергиялық фотондар мен электрондардың ағынын тудырады.
Бұл процесс электрондық лавинаға ұласып, найзағайдың алғашқы разрядын бастайды. Мұндай құбылыс жерүсті гамма-жарқылы (terrestrial gamma-ray flash) ретінде белгілі және көбіне көзге көрінбейді, бірақ рентген мен радио толқындары арқылы анықталады.
Жаңа модель – Photoelectric Feedback Discharge
Зерттеу тобы бұл процесті түсіндіру үшін Photoelectric Feedback Discharge атты математикалық модель жасады. Ол найзағай басталуы ықтимал физикалық жағдайларды есептеп, далалық бақылаулармен салыстырылды.
Модель космостық сәулелерден атмосфераға түскен электрондардың грозалық бұлттардағы электр өрістерінде қалай көбейетінін және рентген сәулелерін шығаратынын көрсетті. Бұл сәулелер өз кезегінде ауадағы жаңа «тұқым» электрондарды тудырып, лавинаны күшейтеді.
Неліктен кейбір найзағай көрінбейді?
Пасконың айтуынша, бұл тізбекті реакция өте шағын аймақтарда және әртүрлі қарқынмен жүреді. Сондықтан рентген сәулелері айқын байқалғанымен, оларды жарық жарқылы немесе күшті радио сигналдары әрдайым сүйемелдемейді. Бұл – найзағайдың кейде көзге көрінбейтін және «үнсіз» болып шығуының себебі.