Ғаламдық су айналымындағы тепе-теңдік өзгеріп жатыр. Аризона штаты университетінің ғалымдары 2002 жылдан 2021 жылға дейінгі спутниктік деректерді талдай келе, Жер құрлықтарындағы тұщы су көлемінің айтарлықтай азайғанын анықтады. Зерттеу нәтижелері Science Advances журналында жарияланды.
Зерттеу NASA-ның GRACE және GRACE-FO спутниктік миссиялары арқылы жиналған деректерге негізделген. Бұл миссиялар Жердің гравитациялық өрісіндегі өзгерістерді өлшеу арқылы құрлықтағы судың (жер үсті және жер асты сулары, мұздықтар, қар, ылғал және су қоймалары) жалпы көлемін бақылайды.
Негізгі қорытындылар:
- 2002 жылдан бері тұщы судың жоғалуы үдемелі түрде артып келеді.
- Зерттеушілер тұщы су тапшылығы қатты байқалатын төрт ірі құрғақтық мегарегионын анықтады:
- Солтүстік және Орталық Америка;
- Аляска мен Солтүстік Канада;
- Солтүстік Ресей;
- Батыс Еуропа, Таяу Шығыс және Орталық Азияны қамтитын МЕНА–Пан-Еуразия аймағы.
Бұл аймақтарда су жоғалуы негізінен:
-
- жер асты суларының шамадан тыс тартылуымен,
- мұздықтардың еруімен,
- қуаңшылықтың күшеюімен,
- климаттық тұрақсыздықпен байланысты.
Су жоғалуының теңіз деңгейіне әсері
Ғалымдар тұщы судың жоғалуын теңіз деңгейінің көтерілуімен тікелей байланыстырады. Жер бетінен жоғалған су мұхиттарға құйылып, теңіз деңгейін жылына шамамен 0,3 мм-ге көтеруде. Бұл көрсеткіш айтарлықтай кіші көрінгенімен, ұзақмерзімді перспективада жаһандық жағалау экожүйелері мен инфрақұрылымына елеулі қауіп төндіреді.
Географиялық ығысу және климаттық ауытқулар
2015 жылдан бастап зерттеушілер құрғақшылықтың үлкею тенденциясы оңтүстік жарты шардан солтүстікке қарай ығысқанын, ал ылғалды аймақтардың – керісінше – оңтүстік жарты шарда шоғырланып келе жатқанын анықтады. Бұл өзгерістер ғаламдық климаттың қайта конфигурациялануының бір көрінісі болуы мүмкін.
Ғылыми-саяси маңызы
«Біз ежелгі геологиялық су қорларын тұрақты пайдаланудың орнына оларды таусуға жақынбыз. Бұл – су банкроттығына апаратын жол», – дейді зерттеу авторы Хришикеш Чанданпуркар.
Ғалымдар аталған процестердің адам әрекетімен тығыз байланысты екенін айтады және жер асты суларын сақтау, тиімді су саясатын қалыптастыру және аймақтық ынтымақтастықты күшейту қажеттігін алға тартады.
Бұл зерттеу Бүкіләлемдік банктің алдағы баяндамасына негіз болады және тұщы су тапшылығы жағдайындағы әлеуметтік-экономикалық қатерлер мен бейімделу тетіктерін айқындауға ықпал етеді.