Оңтүстік Калифорния университетінің Леонард Дэвис геронтология мектебі ғалымдары ми жасушаларына зақым келтіруде темірдің маңызды рөл атқаратынын анықтады. Бұл – Даун синдромы мен Альцгеймер ауруының арақатынасын жаңа қырынан қарастыруға мүмкіндік береді.
Темірдің артық мөлшері – жасушалық өлімнің қозғаушысы
Зерттеу нәтижелері Даун синдромы мен Альцгеймер диагнозы қатар қойылған (DSAD) адамдардың миында екі есе артық темір жиналатынын және липидті мембраналарда айқын тотығу зақымдануы байқалатынын көрсетті. Бұл өзгерістер тек Альцгеймермен ауыратын немесе дені сау адамдарда тіркелмеген. Ғалымдар мұны ферроптоз деп аталатын – темірге тәуелді жасушалық өлім түрімен байланыстырады.
Зерттеу жетекшісі Макс Торвальд былай дейді:
«Біз Даун синдромы бар адамдарда Альцгеймердің ерте және ауыр дамуының себебін түсіне бастадық. Темірдің артық мөлшері мидағы патологиялық өзгерістерге себеп болуы мүмкін».
Даун синдромы және APP гені: аурудың молекулалық ізі
Даун синдромы 21-хромосоманың артық (үшінші) көшірмесімен байланысты. Бұл хромосома APP генін (амилоид прекурсор ақуызы) қамтиды. APP ақуызы – Аβ (амилоид-бета) түзілуінің негізгі көзі. Аβ – Альцгеймер ауруының негізгі белгісі саналатын липкий бляшкалардың құрамына кіреді. APP генінің үш көшірмесі – Aβ өндірісінің артуына, ал бұл өз кезегінде мидың ерте зақымдануына әкеледі. 60 жасқа қарай Даун синдромы бар адамдардың жартысында Альцгеймер белгілері анықталады – бұл жалпы халыққа қарағанда 20 жыл ерте.
Нақты қорытындылар: ми құрылымдарындағы өзгерістер
Зерттеу барысында алынған негізгі нәтижелер:
- Темірдің артуы: DSAD пациенттерінің ми қыртысында екі есе көп темір анықталды. Бұл капиллярлық қан кетулермен (микрокровоизлияниями) және APP-тің жоғары деңгейімен байланысты.
- Мембраналардың тотығуы: Липидті жасуша қабырғалары пероксидтік тотығуға ұшыраған – бұл жасушалардың тозуына алып келеді.
- Антиоксиданттық қорғаныстың әлсіреуі: Жасушаларды тотығудан қорғайтын ферменттердің белсенділігі төмендеген, әсіресе липидті плота деп аталатын аймақтарда.
Липидті плота – өзгерістердің шоғырланған нүктесі
Липидті плота – нейрондардың сигнал қабылдау және APP өңдеу процестерінің маңызды бөлігі. DSAD миында бұл аймақтар жоғары тотығу зақымына ұшырап, β-секретаза ферментінің белсенділігі артқан. Бұл фермент APP-пен әрекеттесіп, Аβ өндірісін күшейтеді. Осылайша, бляшка түзілуі тездейді.
Сирек түрдегі Даун синдромы – маңызды дерек көзі
Ғалымдар «мозаикалық» және «ішінара» Даун синдромы бар адамдарды да зерттеді. Оларда APP деңгейі мен темір мөлшері төмен болды және өмір сүру ұзақтығы ұзара түсті. Ал толық трисомия жағдайында өмір сүру ұзақтығы қысқа, ал ми зақымдары ауыр болды.Профессор Финч:«Бұл бақылаулар APP және темір деңгейінің ауру барысына айтарлықтай әсер ететінін дәлелдейді», – деді.
Болашаққа қадам: темірді азайту – жаңа ем бағыты
Зерттеушілер болашақта темір хелаттары сияқты емдеу әдістерін қарастырып жатыр. Бұл препараттар ми темірін байланыстырып, организмнен шығарады. Алғашқы зерттеулер мұндай емнің Альцгеймер патологиясын бәсеңдетуге көмектесетінін көрсеткен.
Торвальд былай түйіндеді:
«Біз тек амилоид бляшкаларымен күресу жеткіліксіз екенін түсіндік. Темірдің жиналуын және антиоксиданттық жүйенің әлсіреуін емдеу – Альцгеймердің алдын алуда маңызды».
Қорытындыласақ, бұл зерттеу Даун синдромы мен Альцгеймер арасындағы байланысты тереңірек түсінуге жол ашып отыр. Темір метаболизмі мен тотығу стресі — бұл екі диагноздың қиылысындағы басты қауіп факторларының бірі. Болашақ терапиялар осы бағыттарға назар аударуы тиіс.