Ғалымдар Айдың геологиялық және эволюциялық тарихын зерттеуде көптеген жылдар бойы оның беткі қабатын зерттеп келеді. Айдың мариялары (қараңғы, тегіс аудандар, олар лавамен толтырылған) Айдың көне кезеңдерінде үлкен қысымға ұшырағанын көрсетеді. Зерттеушілер Айдың жақын бетіндегі ірі доға тәрізді қыртыстарды миллиардтаған жылдар бұрын қысылу нәтижесінде пайда болған деп болжаған болатын, сондықтан Айдың мариялары одан бері қозғалмайтын деп саналған еді. Алайда жаңа зерттеу Айдың бетінің астындағы нәрселер бұрын ойланғандай динамикалық болуы мүмкін екенін көрсетеді, деп хабарлайды The Planetary Science Journal журналында.
«Көптеген ғалымдар Айдың геологиялық қозғалыстарының көп бөлігі екі жарым, бәлкім үш миллиард жыл бұрын болған деп есептейді. Алайда біз бұл тектоникалық жер бедері түрлерінің соңғы миллиард жылда белсенді болғанын және әлі күнге дейін белсенді болып жатқанын көреміз. Бұл кішігірім қыртыстар соңғы 200 миллион жылда немесе шамамен сол кезде пайда болған сияқты, бұл Айдың уақыт шеңберін ескере отырып, салыстырмалы түрде жақын»», — деді Жаклин Кларк, UMD геология факультетінің ғылыми қызметкері.
Картография мен модельдеудің заманауи әдістерін қолдана отырып, топ Айдың алыс жағында бұрын белгісіз 266 кіші қыртысты тапты. Зерттеушілердің пікірінше, бұл қыртыстар көбінесе 3,2-3,6 миллиард жыл бұрын пайда болған вулкандық аймақтарда 10-40 қыртыс тобымен пайда болған және бұл жерлерде Айдың беткі қабатында әлсіз жерлер болуы мүмкін. Бұл кішігірім қыртыстардың жасын бағалау үшін зерттеушілер кратерлерді санау әдісін қолданды. Олар қыртыстардың қоршаған аймақтармен салыстырғанда айтарлықтай жас екенін анықтады.
«Негізінен, беткі қабатта қаншалықты көп кратер болса, ол соғұрлым ескі болады. Осылайша уақыт өткен сайын көбірек кратер жиналады. Осы кішігірім қыртыстардың айналасындағы кратерлерді санау және кейбір қыртыстардың бұрынғы соққыларды кесіп өткенін байқау арқылы біз бұл жер бедері түрлері соңғы 160 миллион жыл ішінде тектоникалық белсенді болған деп санаймыз», — деп түсіндірді Кларк.
Бір қызығы, Кларк алыс жақтағы қыртыстардың құрылымы Айдың жақын жағындағы қыртыстарға ұқсас екенін атап өтті, бұл екеуін де бірдей күштер қалыптастырғанын көрсетеді — Айдың баяу қысылуы мен оның орбитасындағы қозғалыстардың үйлесімі.
«Аполлон» миссиялары бірнеше ондаған жылдар бұрын Айдағы таяз жер сілкіністерін анықтаған болатын; жаңа нәтижелер осы кішігірім қыртыстардың сейсмикалық белсенділікпен байланысты болуы мүмкін екенін көрсетеді. Айдың бетінің эволюциясын тереңірек зерттеу болашақ Ай миссияларының логистикасына маңызды әсер етуі мүмкін.
«Біз болашақ Ай миссиялары жер үсті радары сияқты құралдарды қолдануды күтеміз, осылайша зерттеушілер Айдың беткі қабатының астындағы құрылымдарды жақсы түсіне алады. Айдың геологиялық тұрғыдан әлі де белсенді екенін білу астронавттарды, жабдықтарды және инфрақұрылымды Айда қайда орналастыруымыз керектігіне өте нақты әсер етеді», — деп қортындылады Кларк.