Халықаралық ғалымдар тобы картоптың пайда болу тарихына қатысты көпжылдық жұмбақты шешті. Зерттеу нәтижелері Cell Press журналында жарияланды.
Ғалымдардың айтуынша, қазіргі картоп шамамен 9 миллион жыл бұрын Оңтүстік Америкада томат және Etuberosum тектес, бірақ түйнексіз өсімдіктердің табиғи будандасуы нәтижесінде пайда болған. Бұл эволюциялық оқиға түйнек деп аталатын қоректік заттарды сақтайтын жерасты құрылымының қалыптасуына әкелген.
Генетикалық жаңалық
Зерттеу барысында 450 мәдени картоп геномы және жабайы картоптың 56 түрінің геномдары талданды. Бұл – жабайы картоп бойынша ең толық геномдық деректер жиынтығы.
Нәтижесінде барлық картоп түрлерінде Etuberosum өсімдіктері мен томаттардан шыққан генетикалық материалдың тұрақты аралас қоспасы бар екені анықталды.
- SP6A гені – түйнек түзу процесін іске қосатын басты «қосқыш» – томаттан келген.
- IT1 гені – жерасты сабақтарының түйнекке айналуын реттейтін ген – Etuberosum-нан келген.
Бұл гендердің кез келгені болмаса, гибридті өсімдік түйнек түзбейтін еді.
Геологиялық және экологиялық факторлар
Ғалымдар бұл эволюциялық жаңалық Анд тауларының көтерілу кезеңімен тұспа-тұс келгенін айтады. Қоректік заттарды жерастында сақтай алу қабілеті ерте картопқа таудағы қатал климатқа бейімделуге және жаңа экожүйелерді игеруге мүмкіндік берді.
Түйнектердің тағы бір артықшылығы – жыныссыз көбею: жаңа өсімдіктер түйнектегі бүршіктерден өсе береді. Бұл қасиет картоптың Орталық және Оңтүстік Американың әртүрлі аймақтарына – жайқалған шалғындардан бастап биік альпілік далаларға дейін – тез таралуына жағдай жасады.
«Түйнек қалыптасуы картопқа күрделі жағдайларда үлкен артықшылық берді. Бұл жаңа түрлердің қарқынды пайда болуына және қазіргі бай алуан түрліліктің қалыптасуына жол ашты», – дейді зерттеу жетекшісі, Қытай ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясынан Саньвэнь Хуан.