Жақында Бристоль университеті жүргізген жаңа зерттеу ояну кезінде кортизол гормонының бөлінуінің артуы байқалмайтынын көрсетті. Алайда зерттеу нәтижелеріне сәйкес, кортизол деңгейі оянудан бірнеше сағат бұрын артып, организмді келесі күнге дайындау үшін қажетті механизмдерді іске қосады, деп хабарлады Proceedings of the Royal Society журналында.
Көп жылдар бойы ояну кезінде кортизолдың бөлінуінің артуы «кортизолға ояну жауабы» (CAR) деп аталып, түрлі клиникалық зерттеулерде қолданылады. Бұл жауап посттравматикалық стресс, депрессия, семіздік, созылмалы шаршау синдромы (ME/CFS) сияқты жағдайларды зерттеуде маңызды болған. CAR әдісін қолданатын зерттеулерде негізгі қиындық — тек оянғаннан кейін алынған үлгілердің зерттелуі. Себебі зерттеулер негізінен сілекейден алынған үлгілермен жүргізіледі, бұл болса оянудан бұрын кортизол деңгейінің қалай өзгергенін дәлелдеуге мүмкіндік бермейді. Бристоль университетінің ғалымдары бұл мәселені шешу мақсатында автоматтандырылған үлгі жинау жүйесін пайдаланып, 201 еркек және әйел қатысушының оянғанға дейін және кейін кортизол деңгейін зерттеді. Нәтижелер көрсеткендей, ояну кезінде кортизолдың бөлінуі артпаған, яғни оянғаннан кейін бір сағатта кортизолдың деңгейі оянуға дейінгі сағатпен салыстырғанда өзгермеген. Бұл көрсеткіш, оянудан кейін кортизол деңгейінің өзгеруі күнделікті циркадиялық ырғағының аяқталуына байланысты болуы мүмкін екенін білдіреді. Зерттеу барысында қатысушылар арасында кортизолдың абсолютті концентрациясы мен оның өзгеру жылдамдығында елеулі айырмашылықтар байқалды. Бұл ұйқының ұзақтығы мен сапасы секілді факторлардың әсерін көрсетті. Осылайша зерттеушілер кортизолды тек оянғаннан кейін ғана өлшеу кезінде оның деңгейін дұрыс түсіндіру үшін сақтық таныту қажеттігін атап өтті.
Бристоль медициналық мектебінің профессоры Стаффорд Лайтман: «Зерттеуіміз кортизолдың кешкі артуының ұйқымен байланысын жаңа тұрғыдан түсінуге мүмкіндік береді және бұл механизмдердің ұйқы бұзылыстары мен депрессия сияқты жағдайларда қалай өзгеретінін көрсетуі мүмкін», – дейді.
Зерттеу нәтижелері кортизолдағы кез келген өзгерістің негізінен эндогенді циркадиялық ырғақтармен байланысты екенін көрсетті. Сонымен қатар егер кортизол оянумен байланысты болса, оның әсері тек оянуға себеп болатын факторлармен ғана байланысқанын, ал оянуға реакция болмайтынын түсіндіреді. Циркадиялық ырғақтар, яғни организмнің 24 сағаттық физиологиялық және мінез-құлықтық циклі, біздің ғаламшарымыздағы күндізгі жарық пен температураның өзгерістеріне бейімделуіміз үшін өте маңызды. Бұл ырғақтардың бұзылуы түрлі денсаулық мәселелеріне, соның ішінде психологиялық, метаболикалық және жүрек-қантамыр ауруларына себеп болуы мүмкін. Кортизолдың осы процестердегі рөлін түсіну зерттеушілер үшін маңызды болмақ.