Африка тұрғындары бірнеше тілді еркін меңгерген. Ганада балалардың басым бөлігі бірнеше тілді меңгеріп өседі: олар көбіне екі-алты тілмен және осы тілдердің әрқайсысында сөйлейтін бірнеше ана тілінде сөйлейтін адамдармен байланысқа түседі, деп хабарлады Cognitive Development ғылыми журналында.
Зерттеушілер сонымен қатар балалардың кейбір тілдерді негізінен жанама түрде – радио, теледидар немесе айналасындағы әңгімелер арқылы еститінін, ал басқа тілдерде тікелей қарым-қатынас жасау үшін қолданылатынын анықтады. Аккра қаласында (Гана астанасы) үш айлықтан он екі айлыққа дейінгі 121 нәрестені зерттеу нәтижелері балалардың алғашқы айларында тілдік ортаның таңғаларлық алуан түрлі екенін көрсетті. Балалар күнделікті өмірде екі-алты тілмен танысады. Сонымен қатар оларды тәрбиелейтін ересектердің саны да екіден алтыға дейін өзгереді. Яғни, ересек адамдармен байланысы көбірек балалардың еститін тілдері де сан алуан. Ганада отбасылар көбіне аулада көршілермен, туыстармен күнделікті қарым-қатынас орнату маңызды рөл атқарады.
«Батыс мәдениетінде бала тек бір тілді бір ғана қамқоршысынан үйренеді деген түсінік бар. Алайда Ганадағы қауымдастықтарда бұл олай емес. Керісінше, балалар туғаннан бастап-ақ тілдік ортаның кең ауқымында өседі», – дейді зерттеудің алғашқы авторы Пол О. Оман.
«Балалардың тіл үйренуіне қатысты зерттеулердің басым бөлігі Батыстың индустриалды дамыған елдерінде жүргізілгендіктен, олар көптілділіктің тар түсінігін қамтиды. Ал біздің зерттеу басқа қоғамдарда анағұрлым кең әрі қарқынды көптілді ортаның қалыптасқанын көрсетеді», – дейді профессор, PhD Натали Болл-Авeтисян.
Тікелей және жанама тілдік орта
Зерттеудің маңызды қорытындыларының бірі – тікелей және жанама тілдік орта арасындағы айырмашылық. Ағылшын тілі көбінесе теледидар немесе ресми қарым-қатынас сияқты жанама арналар арқылы игерілсе, жергілікті тілдер (мысалы, акан, га, эве) көбінесе тікелей байланыс арқылы меңгеріледі. Бұл жергілікті тілдерде тікелей тілдік орта үлесі жоғары екенін көрсетеді.
«Әдетте, тікелей тілдік байланыс тіл үйрену үшін аса маңызды деп есептеледі. Бірақ біздің зерттеу нәтижелері жанама тілдік ортаның – әсіресе бұқаралық ақпарат құралдары мен ресми қарым-қатынастың – балалардың күнделікті өмірінде айтарлықтай рөл атқаратынын дәлелдейді. Әсіресе урбанизацияланған орталарда бұл өте маңызды», – дейді Натали Болл-Авeтисян.
Көптілділікті кеңірек зерттеу қажет
Бұл зерттеу тілдік орта туралы көзқарастарды кеңейту қажеттігін көрсетеді. Балалардың тіл үйренуіне қатысты жалпы қабылданған тұжырымдар басқа мәдени контексттердегі күрделілік пен әртүрлілікті ескере бермейді. Зерттеу нәтижелері тіл меңгеруге тек естілген тілдердің саны ғана емес, сонымен қатар тілдік ортадағы адамдардың әртүрлілігі мен тілдік қарым-қатынас түрлерінің де әсер ететінін айқындады. «Көптеген балалар үшін көптілді орта – жай ғана артықшылық емес, ол олардың тұлғалық болмысының және әлеуметтік құрылымының ажырамас бөлігі. Көптілділік – олардың шынайы өмірінің бір бөлігі», – дейді зерттеушілер.