Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ғылыми ұжымы Қазақстанның тұрақты, жартылай статикалық және тұрақты емес сода-тұзды көл, бассейндер және сулы-батпақты жерлерін зерттеуде. Бұл табиғи объектілер Қазақстанның құрғақ аймақтарының маңызды және жойылып бара жатқан экожүйелері болып табылады.
Бүгінгі таңда бірегей табиғи нысандарына судың тұздылығы, судың экстремалды температурасы сияқты жаһандық жылыну мен адам әрекетінің жағымсыз әсерлері қауіп төндіруде.
Зерттеу объектілері ретінде Алматы облысындағы Үшкөл 1, Үшкөл 2, Балқаш, Алакөл, Сасықкөл Жалаңашкөл және Ақтөбе облысындағы Шалқар, Шалқартеңіз, Қопасор көлдері таңдалып алынды.
Ғалымдар климаттың өзгеруі мен антропологиялық факторлардың осы аймақтардағы тұзды су қоймаларының экожүйесіне қалай әсер ететінін зерттеді.
Жобаны жүзеге асыру барысында Алматы және Ақтөбе облыстарындағы тұзды және содалы көлдердің табиғи жағдайларының эскиздері әзірленді.
Алматы облысының флорасында 554 тұқымдас пен 114 тұқымдасқа жататын түтікті өсімдіктердің 1541 түрі анықталды.
Алакөл-Сасықкөл жүйесіндегі су және жағалаудағы су өсімдіктерінің флористикалық тізіміне өсімдіктердің 530 түрі кіреді. Балқаш, Балқаш маңы және Үшкөл көлдерінің су және жағалаудағы су өсімдіктерінің флористикалық тізіміне 230 тұқымдас пен 61 тұқымдасқа жататын өсімдіктердің 451 түрі кіреді.
Ақтөбе облысындағы тұзды және содалы көлдердің су және жағалаудағы су өсімдіктерінің флористикалық тізіміне 330 тұқымдас пен 93 тұқымдасқа жататын 728 түр кіреді. Флора құрамындағы басым класс – қосжарнақтылар класы, біржарнақтылар класынан 5 есе басым және 599 өсімдік түрі бар. Алғашқы он жетекші тұқымдастар 422 түрді қамтиды және зерттелетін аумақ флорасының жалпы түрлік құрамының 57,97% құрайды.
Ақтөбе облысы Батыс Қазақстан облысында рельефінің күрделілігімен ерекшеленеді. Ақтөбе флористикалық округінің флорасында 458 тұқымдасы және 103 тұқымдасқа жататын түтікті өсімдіктердің 1300-ге жуық түрі тіркелген.
Ақтөбе облысындағы тұзды және содалы көлдердің суда өсетін және жағалаудағы су өсімдіктерінің флористикалық тізіміне 330 тұқымдас пен 93 тұқымдасқа жататын 728 түрі кіреді. Флора құрамында қосжарнақтылар класы дара жарнақтылар класынан 5 есе басым және 599 өсімдік түрі бар. Алғашқы ондық тұқымдастары 422 түрді қамтиды және зерттелетін аумақ флорасының жалпы түрлік құрамының 57,97%-ын құрайды.
Алматы облысының аумағында суда жүзетін құстардың 63 түрі тіркелген. Су құстарының су экожүйелеріндегі биохимиялық циклдерге, энергия ағынына және тұтынуға айтарлықтай әсер етуі мүмкін екендігі анықталды. Құстар үшін әлеуетті қорек көзі ретінде зоопланктонның көптігі мен суда жүзетін құстардың көптігі арасында да оң корреляция табылды. Бұл осы су экожүйелерінде суда жүзетін құстардың трофикалық қатынасының басым екендігін көрсетеді.
Ақтөбе облысындағы зерттелген көлдерінің аумағында су құстарының 57 түрі тіркелген. Алынған нәтижелерге сүйене отырып, су құстарының гильдиялары су және олардың қоршаған ортасы үшін толық су құстары қауымдастығымен ұсынылған жақсы ізашарлар болып табылады деген қорытынды жасалды. Бұл гильдиялар көптеген кеңістіктік аймақтардағы су құстары популяцияларының күрделі трофикалық қатынастары арқылы ішкі тұзды сулардың бірнеше зерттелген экологиялық айнымалыларымен тығыз байланыста болғанын білдіреді.
Зерттеу көрсеткендей, зерттелетін суларда тұздылық өте кең субгипо-мезо- гипертұздылық диапазонын (1-139 г/л) қамтиды. Оның ішінде Қазақстанның орталық бөлігінің барлық сода, сода-тұзды және тұзды су экожүйелері бар.
Орталық Еуразияның құрғақ аймағындағы климаттық өзгерістердің елеулі тенденцияларын ескере отырып, ғалымдар өте жоғары тұздылықты жаһандық жылынудың нәтижесі болуы мүмкін деп болжайды. Бұл үрдістер экожүйелер, соның ішінде адамдар үшін үлкен экологиялық проблемаға айналуы мүмкін.
Су экожүйелерін тереңдете бақылау үшін зерттеушілер Алакөл-Жалаңашкөл, Солтүстік Арал, Шығыс Балқаш-Үшкөл және Шалқар аудандарындағы маңызды көл жүйелерін ұсынды.
Жобаның нәтижелері аймақтың сода-тұз жүйелерінің экожүйелік қызметтерін, оның ішінде осы жүйелердің әлеуметтік-экономикалық құндылығын бақылау бойынша одан әрі жоба үшін экологиялық негіз бола алады.