НАСА ғалымдары Жердің магнит өрісі мен атмосферадағы оттегі деңгейі соңғы 540 миллион жыл ішінде қатар өзгеріп отырғанын анықтады. Бұл жаңалық Жердің терең қабаттарында жүретін геофизикалық процестер мен планетадағы тіршілік жағдайлары арасында бұрын-соңды болмаған байланысты анықтады.
Магнит өрісі мен атмосфера: бұрыннан болжау бар, дәлел енді табылды Жердің магнит өрісі — өзегіндегі балқыған темір мен никельдің қозғалысы нәтижесінде пайда болатын табиғи қорғаныс қалқаны. Ол Күннен келетін зарядталған бөлшектерден планетамызды қорғайды. Бұған дейін магнит өрісі атмосфераның жоғалуына кедергі келтіретіні туралы теориялар айтылып келгенімен, оның атмосферадағы оттегі деңгейімен ұзақ мерзімді байланысы алғаш рет мұншалықты нақты көрсетілді.
Ғылыми жаңалықтың негізі неде?
Жердің магниттік тарихы жанартаулық тектердегі магниттелген минералдарда сақталған. Бұл минералдар магма бетіне көтеріліп, салқындағанда сол уақыттағы магнит өрісінің бағытын «есте сақтайды». Ал оттегі деңгейі ежелгі тау жыныстары мен минералдардың химиялық құрамынан анықталады — олар қалыптасу кезінде атмосферада қанша оттегі болғанын «жазып қояды».
НАСА-ның Годдард ғарыштық ұшу орталығының геофизигі, зерттеу авторы Вэйцзя Куанг:
«Бұл екі деректер жиынтығы бір-біріне таңғаларлықтай ұқсас. Жер — біз білетін тіршілікке қолайлы жалғыз планета. Бұл корреляция бізге тіршіліктің дамуын және оны Жердің ішкі процестерімен қалай байланыстырылатынын түсінуге көмектесе алады», – дейді.
Кембрий жарылысы кезінен бері қатар өзгеріп келеді
Зерттеушілер екі түрлі дереккөзді салыстыра отырып, соңғы 540 миллион жылдағы оттегі мен магнит өрісінің ауытқуы бір-бірімен үндесіп отырғанын байқады. Бұл кезең – күрделі тіршіліктің пайда болуымен басталған кембрий жарылысы дәуірінен басталады. Яғни, Жердің тіршілікке бейім болуы оның геодинамикалық белсенділігімен тікелей байланысты болуы мүмкін.
Басты себеп – материктердің қозғалысы ма?
Университет Лидс биогеохимигі Бенджамин Миллс:
«Бұл ұқсастық Жердің магнит өрісі мен атмосфера оттегінің деңгейі бір ғана негізгі процесс — мысалы, материктердің қозғалысы — арқылы өзгеруі мүмкін екенін көрсетеді», – дейді.
Болашақ зерттеу бағыты
Ғалымдар ендігі зерттеулерін одан да ертерек кезеңдерге бағыттап, бұл байланыстың тереңірек тарихын зерттемек. Сонымен қатар олар тіршілік үшін маңызды басқа да элементтер — мысалы, азоттың тарихи мөлшерін зерттеуді жоспарлап отыр.
НАСА зерттеушісі Рави Коппарапу:
«Жердің тереңдігіндегі құбылыстар мен тіршілік арасындағы нақты себеп-салдарды анықтау – әлі алда атқарылатын үлкен жұмыс», – деп түйіндейді.
Жаңа зерттеу Жердің тіршілікке қолайлылығы оның тек атмосферасымен немесе күннен алыс-жақындығымен емес, терең ішкі құрылымымен де байланысты екенін көрсетеді. Бұл — біздің планетамыздағы өмірдің пайда болуы мен сақталуын түсінудегі жаңа парақ. Жердің магнит өрісі – жай ғана қорғаныс емес, тіршіліктің тамыры болуы мүмкін.