Сынап – табиғи жолмен де, адам әрекеті арқылы да қоршаған ортаға таралатын химиялық элемент. Оның кейбір түрлері, әсіресе метилсынап, адам денсаулығына өте қауіпті. Осы себепті әлемнің көптеген елдерінде сынаптың таралуын шектеу бойынша арнайы саясаттар мен ережелер қабылданды. Жуырда ACS ES&T Air журналында жарияланған зерттеуге сәйкес, бұл шаралар өз нәтижесін беріп жатыр. Ғалымдар соңғы 20 жыл ішінде атмосферадағы сынап мөлшері шамамен 70%-ға төмендегенін анықтаған. Бұл, негізінен, адам әрекетінен туындайтын шығарындылардың азаюымен байланысты.
«Біз Эверест тауы маңында сынаппен ластануды қырық жыл бойы бақылап келеміз. Осы уақыт аралығында атмосферадағы сынап деңгейінің едәуір төмендегенін көрсеттік. Бұл – жаһандық экологиялық шаралардың тиімділігінің дәлелі», – дейді зерттеу жетекшісі, Иньдун Тонг.
Сынап ауаға негізінен қазба отынды жағу, қалдықтарды өртеу және пайдалы қазбаларды өндіру кезінде бөлінеді. Аталған ластану көздерін азайту мақсатында 2013 жылы Минамата конвенциясы қабылданған болатын. Бұл халықаралық келісімнің тиімділігі атмосферадағы сынап мөлшерінің өзгерістері арқылы бағаланады.
Сол себепті Тонг, Руою Сунь және олардың әріптестері өткен жылдардағы сынап деңгейін қайта жаңғыртуды мақсат етті. Ол үшін ғалымдар Эверест биігіндегі Androsace tapete атты көпжылдық шөптесін өсімдіктің жапырақтарын зерттеді. Бұл өсімдік жыл сайын жаңа жапырақ қабатын шығарады және ол сол уақыттағы экологиялық жағдайды «есте» сақтайды.
Зерттеу тобы екі өсімдіктің ортасынан ескі жапырақ үлгілерін алып, 1982 жылға дейінгі атмосфералық сынап деңгейін қалпына келтірді. Нәтижесінде, 2000–2020 жылдар аралығында ауадағы элементарлы сынаптың мөлшері 70%-ға төмендегені анықталды. Қазіргі таңда топырақтан бөлінетін сынап жыл сайынғы шығарындылардың 62%-ын құрайды, ал адам әрекетінен туындайтын шығарындылар 28%-ға дейін қысқарған. Зерттеушілер бұл оң өзгерістерді Минамата конвенциясы сияқты халықаралық бастамалармен байланыстырады. Мұндай нәтижелер солтүстік жартышарда бұрын жүргізілген бақылаулармен де үйлеседі. Алайда ғалымдар болашақта негізгі назарды топырақтан бөлінетін қайталама шығарындыларды азайтуға аудару қажет екенін ескертеді.