Фотосурет: Moniruzzaman Sazal
Жер бетінде сегіз миллиард адам бар және біз Жердің ресурстарына дұрыс пайдаланып жатқан жоқпыз. Нидерландыдағы Гронинген университетінің ғылымы, технология және қоғам профессоры Клаус Хубачек осы жағдайға зерттеу жасады. Біздің өмір сүру салтымыз үшін қанша жер, су және басқа ресурстар қажет? Жер бере алатын ресурстарды сақтап қалу үшін бұл өмір салтын қалай өзгерте аламыз? Хубачек ресурстарды сақтап қалуымыз мүмкін екенін дәлелдеді, бірақ бұл үшін ғылыми деректерге негізделген саясат жүйе қажет деді, Гронинген университет сайтына берген мақаласында.
Біз тұтыну үлгілеріміздің қоршаған ортаға әсерін білетін болсақ та, оның айқын мысалы ретінде атмосферадағы көмірқышқыл газының шоғырлануын қарастыруға болады. 1960 жылдардан бастап көмірқышқыл газының деңгейі жылдам өсіп, жаһандық жылынуға, сондай-ақ басқа да қорқынышты салдарларға алып келді. Осыдан алдын ғалымдар жерді қолдай алатын тұтыну шегінің бар екені анықтаған болатын. Ал 2009 жылы ғалымдар біз бұл шекке жеткенде анықтайтын тоғыз «планеталық шекараны» белгіледі. Бұл шекаралар мұхиттың қышқылдануы мен таза судың жаһандық пайдаланылуы сияқты көрсеткіштерді көрсетті. 2023 жылы бұл планеталық шекаралардың алтауының бұзылғаны тіркелді.
Шектеулерде қалу үшін өмір салтымызды өзгерту
Өткен жылдың тамыз айында жарық көрген зерттеуінде ол әлемдегі ең бай халық қызыл етті аз тұтынып, бұршақ пен жаңғақтарды көбірек пайдаланатын болса, кедей елдерде ет тұтыну артса да, азық-түлікпен байланысты шығарындыларды 17%-ға азайтуға болатынын көрсетті. Өткен айда Хубачек ірі қара мал шаруашылығы секторы бірнеше планеталық шекараларды қауіпті түрде бұзып жатқанын сипаттайтын мақаланы жазуға қатысты. Мақалада осы теріс әсерлерді азайтуға бағытталған шаралар аймаққа қарай әртүрлі болуы керек деп айтылған.
Хубачек планеталық шекаралардың бұзылуын анықтаған кезде шешімдерге назар аударуды жалғастыруда.
«Біз жаңа техникалық шешімдер жасауға көп көңіл бөлмеуіміз керек, өйткені біз іске асырмаған көптеген шешімдер бар. Мысалы, бүкіл әлем бойынша қазба отынына субсидиялар көміртегі шығарындыларына салықтар мен көміртегі сауда схемалары сияқты әдістер арқылы қол жеткізілген салдарды азайту әсерін шамадан тыс өтейді. Сонымен қатар жылу сорғыларын пайдалануды ынталандырып, олар тұтынатын электр энергиясына бағаны көтеру сияқты қарама-қайшы саясаттар көп», – дейді ол.
Бұл мүмкін
Хубачек адамзаттың планеталық шекараларда қалуы мүмкін екенін көрсетеді. Бірақ климаттың өзгеруі сияқты мәселелерді шешуде саяси ерік-жігердің жетіспейтінін атап өтті. Хубачек: «Бұл жағдай мені аса алаңдатады. Ал жас буын үшін бұл нағыз қорқыныш. Мен бұл жұмысты негізінен академиялық қызығушылығым үшін істеймін. Бірақ уақытымды мағынасыз нәрсеге жұмсағым келмейді. Бізге фактілерге негізделген саясат қажет», – деп атап өтті ғалым.
Назым МАЛИККЫЗЫ